دستگاه نهاوند
1 - معناي لغوي : در لغت، نهاوند نام يكي از شهرهاي ايران و همچنين نام شعبه يا نام پرده‌اي از موسيقي آورده شده است.
2 - گستردگي و پيشينه : نهاوند به عنوان يكي از قديمي‌ترين و زيبا و دل‌انگيزترين سبك‌هاي موسيقي سنتي ايران است. اين مقام همنام يكي از شهرهاي ايران مي‌باشد. در الجزاير به عنوان «دهاوي» و در تركيه به اسم «بوسليك يا فرح‌افزا» شناخته شده است. البته درمورد خواستگاه اين مقام دو نظريه وجود دارد. عده‌اي آن را از كشور ايران، و عده‌اي ديگر خاستگاه آن را كشور هند مي‌دانند اين مقام به «نهوند» نيز مشهور است.
3 - كيفيت آهنگ : نهاوند يكي از مقام‌هاي متعادل و قابل مانور، داراي ماهيتي لطيف و منعطف از نظر لحني بوده، و ظرافت و لطافت ويژه‌اي را طلب مي‌كند. به طوري كه نه لحن خيلي خفيف از آن استنباط مي‌گردد. بلكه تركيبي از آن‌هاست. نهاوند نه مانند صبا و حجاز و رست داراي ريتم، لحن سنگين، بلند، موكد و گرم است و نه مانند سه‌گاه مهيج و محرك، بلكه ميانه‌اي از اين مقامات مي‌باشد و همچون دانه‌ي مرواريد در مقامات ديگر خودنمايي مي‌كند.
4 - موضوع آيات : بهترين محل تلاوت آيات با اين مقام داستان‌هاي قرآن است. همچنين آيات توحيد صفات الهي، نبوت خاصه، احكام و عبادات، اصحاب يمين و مومنين، اخلاق، پند، اندرز، حمد و ثنا، نقل اخبار، تحسين و تاني و صبر را نيز مي‌توان با آن تلاوت نمود.
5 - تاثيرات : مقام نهاوند مقامي بسيار لطيف و مانند نسيم سحرگاهان صورت شب‌زنده‌داران را نوازش مي‌كند. برخي گوشه‌هاي آن حالت محبت و سرور و بهجت در نفس ايجاد مي‌كند.
6 - جايگاه اجرا : اين مقام با نغمي‌ي رست و چهارگاه تجانس داشته و معمولاً پس از حجاز و سه‌گاه و صبا به اين مقام منتقل مي‌شوند.
7 - گوشه‌ها و نغمه‌هاي فرعي : به واسطه‌ي گستردگي و زير نغمه‌هاي درون مقامي، قاري به راحتي مي‌تواند در اين مقام مانور داده و پرده‌هاي متعدد را در آن اجرا نمايد.
خصيصه‌هاي ديگر آن قابليت تركيب‌پذيري است. از مقامات فرعي آن مي‌توان به »نكريز» اشاره نمود و همچنين نغمه‌هاي «بوسيلك سلطاني يا عشاق، فرحزا و حصار» را نيز جزء اين مقام دانسته‌اند.
8 - قاريان برتر : تلاوت‌هاي استاد مصطفي اسماعيل خصوصلً در سوره‌ي مباركه‌ي بقره. همچنين تلاوت سوره‌ي مباركه سباء توسط استاد منشاوي را مي‌توان از تلاوت‌هاي برتر اين مقام به حساب آورد.