خطبه 83 نهج البلاغه معروف به خطبه غرّ اء: حمدخدا، درود بر پیامبر صلیّ الله علیه و آله و سلّم، حالات انسان در مرگ و قیامت
__________
«ابو نعيم اصفهانى» در «حلية الأَوْلياء» بخش مهمّى از اين خطبه را آورده و در سبب ورود آن از على عليه السّلام چنين مى گويد: «آن حضرت جنازه مسلمانى را تشييع كردند، هنگامى كه او را در قبر گذاشتند، بازماندگانش صدا به ناله و شيون بلند كرده و گريستند، امام فرمود: «به خدا سوگند! اگر اينها آنچه را ميّتشان مشاهده مى كند ببينند، گريه بر او را فراموش خواهند كرد (و بر خود خواهند گريست!) به خدا سوگند! مرگ به سراغ يك يك از آنها مى آيد و كسى را باقى نمى گذارد» سپس حضرت (با توجّه به آمادگى گروه تشييع كننده در آن شرايط براى پذيرش اندرزهاى الهى) برخاست و اين خطبه را ايراد فرمود. (البته آنچه در حلية الاولياء آمده بخشى از اين خطبه است، ولى به نظر مى رسد كه او خطبه را تلخيص كرده است).»
به هرحال، وضع خطبه نشان مى دهد كه امیرالمؤمنین علی عليه السّلام به طور جدّى در مقام آماده ساختن دلها و بيدار كردن مردم بوده، و آن حضرت در بهترين و آماده ترين حالات قرار داشته كه خطبه اى به اين زيبايى و درخشندگى و پرمحتوايى بيان فرموده، كه يك دوره كامل درس انسان سازى است و كمتر كسى پيدا مى شود كه آن را به دقّت بررسى كند و عميقاً تحت تأثير واقع نشود؛ اين خطبه را مى توان به «دوازده» «2» بخش تقسيم كرد كه هركدام از آنها مكمّل ديگرى است:
نخست، به حمد و ثناى الهى و بيان اوصاف جلال و جمال او مى پردازد تا ضمن رعايتِ ادب در سخن، دلها را به نورِ نام خدا، روشن و براى شنيدن اندرزها آماده سازد.
در بخش دوّم، دعوت به تقواى الهى مى كند؛ تقوايى كه سرمايه اصلى انسان در زندگى مادّى و معنوى اوست.
در سومين ب